نوزدهم اردیبهشت همزمان با روز بزرگداشت شیخ کلینی به عنوان« روز اسناد ملیو میراث مکتوب» نامگذاری شده است. روزی که قرار است در آن اهمیت حفظ اسناد به مردم و مسئولان یادآوری شود. اینکه در فلان روز در فلان سال ایران و عثمانی صلح کردند، زمین‌های قلهک در فلان تاریخ فروخته شد یا جد بزرگ خانواده احمدی کیست؟ همه و همه در اسناد معنا پیدا می‌کند انسان در طی قرون متمادی و در خلال رویارویی با حوادث گوناگون به تجربیات ارزشمندی دست یافته است. تاریخ، مجموعه تمامی‌این تجربیات است. عدم بهره مندی از این دستاورد گرانبها و سرمایه عظیم بشری می‌تواند ضمن آنکه به تکرار خطاها و اشتباهات گذشته بیانجامد باعث گسستگی نسل امروز با نسلهای پیشین شود. اسناد ملی هر کشور به منزله گنجینه‌‌‌ای گرانبها است که به پلی ارتباطی بین گذشته و آینده آن سرزمین می‌ماند و می‌بایست از آن محافظت به عمل آید.
تاریخچه آرشیو در ایران
رسم نگهداری و حفاظت از اسناد و مدارک دولتی در ایران از دیرباز رایج بوده است. در دوران هخامنشیان هسته مرکزی و زیربنای تشکیلات اداری امپراطوری را "بایگانی سلطنتی" تشکیل می‌داد. در حقیقت مغز متفکر سازمان اداری، رئیس بایگانی سلطنتی بود که فرمان‌های شاه را به زیردستان ابلاغ می‌کرد؛ وی مسئول ضبط و ربط مکاتبات حکومتی، فرمان‌ها و دستورهای شاه و دیگر وقایع مهم روز بود. پس از فتح ایلام، ایرانیان با لوحه‌های گلی آشنا شدند و از کاربرد آن در امور تجاری و اداری اطلاع یافتند.
ایرانیان در میانه قرن پنجم پیش از میلاد از موادی مانند: چرم و پاپیروس برای نوشتن استفاده می‌کردند. اما به سبب آسیب پذیری این مواد، اسناد و مدارک دوره هخامنشی دوام زیادی نیاورد و بیشتر آنها از بین رفت. اسناد باقی مانده از دوران هخامنشی در مقایسه با اسناد موجود در آرشیوهای منطقه، بسیار اندک است. خوشبختانه با وجود ظرافت و آسیب پذیری این اسناد، معدودی از آنها که از چرم و پاپیروس بوده، در شنزارهای مصر پیدا شده است. یکی از این گنجینه‌های پر ارزش، یک کیسه پستی حاوی چندین نامه است. این نامه‌ها که به دلایل نامعلومی‌به مقصد نرسیده، حاوی دستورهایی به افراد مختلف بوده و در سال‌های 410 تا 411 پیش از میلاد نوشته شده است.
بی تردید سازمان‌های آرشیوی سلطنتی ایران در بابل، اکباتان، شوش، پرسپولیس و دیگر شهرهایی که محل زندگی شاهان ایرانی بود، وجود داشته است. پس از تسلط یونانیان بر ایران، اسکندر با بهره گیری از شیوه‌ها و بنیادهای آرشیوی ایرانیان، سازمان آرشیوی سلطنتی ایران را توسعه داد و حتی هنگامی‌که نسخه‌های اصلی اسنادش دریک آتش سوزی از بین رفت، بی درنگ دستور داد با استفاده از رونوشت اسناد که در اختیار فرماندهان نظامی‌بود، اسناد از بین رفته را بازنویسی کنند.
در دوران پس از اسلام نیز با توجّه به تأکید فراوان آموزه‌های اسلامی‌روی فرهنگ کتابت، حجم اسناد مکتوب و طبیعتاً نیاز به سازماندهی و نگهداری آنها را افزایش داد. همچنین اهتمام مسلمانان در امر کتابت و پاسداری از قرآن شریف خود نقش بسزائی در سیر رو به جلوی این فرایند، ایفا کرده است. جالب است بدانید؛ طولانی ترین آیه قرآن نیز، به موضوع ثبت اسناد و کتابت آنها اختصاص دارد.
شیوه ایرانیان در نگهداری اسناد دیوانی، بعدها چنان گسترش یافت که معمول دیگر حکومت‌ها نیز گردید. آنان شیوه ایرانیان را در حفظ و نگهداری اسناد، در سرزمین‌های خویش نیز به کار بردند. در دوره صفویه رونوشت تمام ارقام مربوط به امور مالی و احکام و نشانه‌ها و نامه‌ها و اسناد در دفاتر مخصوصی ثبت می‌شد. محل نگهداری این دفترها که "انبار دفترخانه دیوان اعلا" نام داشت ظاهراً عمارت چهلستون بود.
پس از انقلاب مشروطه و در طی سال‌های 1280 تا 1309 خورشیدی اقدام‌هایی برای به کاربردن روش‌های نوین بایگانی با استفاده از دانش و تجارت هیات‌های فرانسوی و بلژیکی انجام گرفت. سرانجام در اردیبهشت ماه 1309 تاسیس مرکزی برای حفظ اسناد دولتی در جلسه هیات وزیران به تصویب رسید. به این ترتیب تا سال 1345 که لایحه تاسیس ((سازمان اسناد ملی ایران)) به هیات دولت ارائه شد، هرچند وقت، یک بار لوایحی در این باره مورد بررسی قرار می‌گرفت.
پس از طرح لایحه مزبور در 23/8/45 و طی مراحل مختلف رد و قبول، سرانجام در جلسه هفدهم اردیبهشت ماه 1349 مجلس شورای ملی قانون تاسیس سازمان اسناد ملی ایران را به تصویب رساند و برای اجرا به دولت ابلاغ کرد. بدین سان مقدمات تشکیل آرشیو ملی ایران به عنوان پاسدار فرهنگ و هویت تاریخی کشور به وجود آمد.
شاید برایتان قابل توجه باشد که بدانید در اداره اسناد آستان قدس رضوی بخشی بنام "تاریخ شفاهی" وجود دارد. در این بخش هر یک از افراد هنرمند، سیاستمدار، دانشمند، پزشک، مهندس، می‌توانند تجربیات، مشاهدات و خاطرات خود را برای آیندگان باز گویند. این اسناد شفاهی نیز حامل پیام‌های فرهنگی و اجتماعی هستند که تمامی‌آحاد مردم و نه تنها پژوهشگران می‌توانند پیشینه‌ی فرهنگی خود را در آن کشف کنند.